Ηλεκτρονική Υπηρεσία Υποστήριξης μελών & φίλων

1. Το πρόβλημα

Εκτός από τις οικονομικές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις, οι κοινωνίες και τα κράτη βρίσκονται τα τελευταία χρόνια απέναντι σε μια νέα “κανονικότητα” προκλήσεων και διαταραχών, τις οποίες καλούνται να διαχειριστούν και να αποτρέψουν. Φυσικές καταστροφές, πανδημίες, εμπόλεμες συρράξεις, μεταναστευτικές, ενεργειακές και διατροφικές κρίσεις, όπως αυτές που ζούμε με αφορμή τον πόλεμο στην Ουκρανία, απειλούν την κοινωνική ανθεκτικότητα και συνοχή. Καλούν για άμεση και αποτελεσματική αντιμετώπιση με θεσμούς και μηχανισμούς πρόβλεψης, πρόληψης και παρέμβασης από το σύγχρονο κράτος.

Αλλιώς, όπως συμβαίνει και στη χώρα μας, οι Κυβερνήσεις θα αυτοσχεδιάζουν υπό την απειλή των έκτακτων συνθηκών και την πίεση της κοινής γνώμης επιλέγοντας, όπως έχει αποδειχθεί στο παρελθόν, αλυσιτελείς, μη- βιώσιμες και ακριβές λύσεις που εστιάζουν στην καταστολή

Η ελληνική Δημόσια Διοίκηση δυστυχώς αποδεικνύεται ότι στις περισσότερες περιπτώσεις δεν διαθέτει αξιόπιστα σχέδια και μηχανισμούς διαχείρισης, παρά το γεγονός ότι αντιμετωπίζει πολλές και σύνθετες κρίσεις επί μια σχεδόν δεκαπενταετία.

Όταν εκ των υστέρων ερευνάται αν υπήρχαν αξιόπιστα επιχειρησιακά σχέδια και μηχανισμοί ανταπόκρισης, διαπιστώνεται ότι είτε δεν είχαν συνταχθεί ποτέ, είτε βασιζόταν σε ξεπερασμένες εκτιμήσεις, ή ακόμη τα στελέχη Πολιτικής Προστασίας δεν είχαν προλάβει να εκπαιδευτούν κατάλληλα.

Αυτός είναι και ο λόγος που η Ελλάδα βρίσκεται να υστερεί τρομακτικά στην αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων, ενώ σε πολλές περιπτώσεις ο εξοπλισμός είναι επαρκής και σύγχρονος.

Η απουσία ενός κεντρικού συντονισμού αλλά και λειτουργικών αποκεντρωμένων δομών πολλαπλασιάζει τις αδυναμίες και συχνά οδηγεί στην κατάρρευση, όπως  δείχνουν τα περιστατικά στο Μάτι και την Μάνδρα κατά την διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και στις περιπτώσεις της «Μήδειας», στις πρωτοφανούς έκτασης πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2021, στον «Μπάλο» και την χιονόπτωση του 2022 της «Ελπίδας» κατά την πρόσφατη διακυβέρνηση της ΝΔ.

Με το Ν. 4662/2020 για την αναδιάρθρωση της Γενικής Γραμματείας Πολιτικής Προστασίας, η Κυβέρνηση της ΝΔ δημιούργησε ένα προβληματικό μοντέλο Πολιτικής Προστασίας, με περίπλοκες και δυσκίνητες διαδικασίες σε ό,τι αφορά την πρόληψη και την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, με αυξημένα κόστη αλλά και αδιαφανείς διαδικασίες.

Επιπλέον, το Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας που δημιουργήθηκε μετά τις πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2021 ήταν περισσότερο μια βεβιασμένη απόκριση στην πίεση της επικαιρότητας παρά το αποτέλεσμα σοβαρής μελέτης και οργάνωσης. Παρομοίως,  το πρόγραμμα «Βορέας» και ο ανεφάρμοστος «Εθνικός Μηχανισμός Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Κινδύνων» που θεσμοθετήθηκαν τον Φεβρουάριο του 2020 παραμένουν ακόμα στα χαρτιά και δεν έδωσαν καμία λύση στα χρόνια προβλήματα της πολιτικής προστασίας.

Προβληματικές είναι επίσης οι αργές και χωρίς ουσιαστικά κριτήρια πολιτικές αποζημίωσης που ακολουθούν κάθε εκδήλωση κρίσης και καταστροφών. Το πιο διάσημο παράδειγμα προεκλογικής εκμετάλλευσης των αποζημιώσεων παραμένει φυσικά το σκάνδαλο με τα τριχίλιαρα στις πυρκαγιές της Ηλείας το 2007, για τα οποία μάλιστα τα στελέχη της ΝΔ επαίρονταν απροκάλυπτα τον Φεβρουάριο του 2022.

• Μια Ολοκληρωμένη Πολιτική Διαχείρισης Κρίσεων

Το Κίνημα Αλλαγής προτείνει τη δημιουργία μιας ολοκληρωμένης πολιτικής διαχείρισης κρίσεων, η οποία θα καλύπτει τα ζητήματα Πολιτικής Προστασίας και Εθνικής Άμυνας.

Επίσης θα συνδράμει και σε άλλα κρίσιμα πεδία δημόσιας πολιτικής και για τις περιπτώσεις ενεργειακών κρίσεων, διατροφικών κρίσεων, κρίσεων υδάτινων πόρων, υγειονομικών κρίσεων, μεταναστευτικών κρίσεων και διαχείρισης κρίσεων σε περιόδους τουριστικής σεζόν.

Η πολιτική διαχείρισης πρέπει να προσεγγίζει τους δυνητικούς κινδύνους μέσα από το τρίπτυχο: κίνδυνος, έκθεση και ευαλωτότητα (hazard, exposure and vulnerability) που προτείνει ο ΟΗΕ.

Επιπλέον οι κίνδυνοι δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται περιπτωσιολογικά και μεμονωμένα αλλά μέσα από μια λογική διασύνδεσης των περιβαλλοντικών, γεωπολιτικών, κοινωνικών, οικονομικών, κοινωνικών και τεχνολογικών κινδύνων.

Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται ανάλογη προσαρμογή στη λειτουργία και την προετοιμασία του κρατικού μηχανισμού με επιχειρησιακές αρμοδιότητες που διατρέχουν οριζόντια το Κυβερνητικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας (ΚΥ.Σ.Ε.Α.) και εκτείνονται από το Υπουργικό συμβούλιο έως τα εποπτευόμενα νομικά πρόσωπα των ΟΤΑ.

Οι μηχανισμοί έκτακτης ανάγκης δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν ελατήρια που ενεργοποιούνται εάν και όταν επέλθει μια κρίση, αλλά να βρίσκονται διαρκώς σε εγρήγορση ανάληψης δράσης και έτοιμοι να κλιμακώσουν τη δράση τους αξιοποιώντας διαθέσιμους πόρους και μέσα, όπως συμβαίνει με τις Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας. Αυτό σημαίνει επίσης ότι οι αντίστοιχες δομές  τους σε κάθε επίπεδο του κράτους και της αυτοδιοίκησης θα πάψουν να είναι «υπηρεσίες - ψυγεία» ανεπιθύμητων υπαλλήλων και στελεχών αλλά αναβαθμισμένες δομές έμπειρων επιχειρησιακών στελεχών που διαμορφώνουν και εφαρμόζουν κρίσιμες δημόσιες πολιτικές.

Παράλληλα πρέπει να ετοιμαστούν διϋπουργικά και διατομεακά έκτακτης ανάγκης επιχειρησιακά σχέδια βασισμένα πάνω σε διαφορετικά σενάρια για κάθε επίπεδο κινδύνου. Τα σχέδια αυτά θα συνδέοντα προφανώς και με τα σχέδια Πολιτικής Σχεδίασης Εκτάκτου Ανάγκης (ΠΣΕΑ) του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας και με ένα επικαιροποιημένο και ενισχυμένο Γενικό Σχέδιο Πολιτικής Προστασίας «Ξενοκράτης».

Τα σχέδια που πρέπει να καταρτιστούν προφανώς πρέπει να διαμορφωθούν λαμβάνοντας υπόψη το σχετικά ευρωπαϊκά πλαίσια, δεν θα είναι όμως απλά εγχειρίδια (manuals) έκτακτης ανάγκης τα οποία ανοίγουν οι ιθύνοντες όταν εμφανίζονται οι κρίσεις. Είναι κρίσιμο να βασίζονται στην παραδοχή ότι ο κίνδυνος που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε θα είναι πρωτότυπος και  - τουλάχιστον σε πρώτη φάση - πρέπει να αντιμετωπιστεί με εθνικούς πόρους και μέσα. Κατά συνέπεια, η κατάρτιση τους δεν μπορεί να είναι μια τυπική και εφάπαξ διαδικασία αλλά πρέπει να εμπεδωθεί ότι απαιτείται συνεχής επικαιροποίηση με βάση τα νέα δεδομένα.

Η ολοκληρωμένη πολιτική διαχείρισης κρίσεων, πέρα όμως από σχέδια και μηχανισμούς πρόληψης αντιμετώπισης κινδύνων και κρίσεων πρέπει να περιλαμβάνει και αξιόπιστούς μηχανισμούς αποκατάστασης ζημιών, που δεν περιορίζονται στην χορήγηση επιδομάτων και αποζημιώσεων με βάση τις μικροπολιτικές επιλογές της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας.

Στο επίπεδο αυτό προτείνεται η θεσμοθέτηση Ταμείου Ασφάλισης απέναντι στις φυσικές καταστροφές, με συμπληρωματική λειτουργία με τον ιδιωτικό τομέα, προκειμένου να θωρακιστούν τα νοικοκυριά από τα ακραία καιρικά φαινόμενα, στα πρότυπα αντίστοιχων ταμείων υπάρχουν σε άλλες χώρες, κυρίως για την προστασία από σεισμούς αλλά και άλλες φυσικές καταστροφές.