Ηλεκτρονική Υπηρεσία Υποστήριξης μελών & φίλων

Η εισβολή της Ρωσίας στο ανεξάρτητο κράτος της Ουκρανίας έπληξε βάναυσα την επίπονη πορεία εξόδου της ευρωπαϊκής οικονομίας από την ύφεση της πανδημίας και προκάλεσε νέες αδιέξοδες καταστάσεις και προβλήματα. Η εφαρμογή οικονομικών κυρώσεων μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας, ο περιορισμός στην προμήθεια ενεργειακών προϊόντων από την Ρωσία καθώς και η απόφαση για άμεση αύξηση των στρατιωτικών δαπανών στην Γερμανία και άλλες χώρες σηματοδοτούν μια περίοδο που θα έχει έντονα πληθωριστικά χαρακτηριστικά, αβεβαιότητες τροφοδοσίας σε βασικά αγαθά, καθώς και ένα κλίμα γενικευμένης καχυποψίας και ανταγωνισμών. Πολλές προσπάθειες αμοιβαίων προσεγγίσεων και διμερούς συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και Ρωσίας ακυρώνονται, ενώ η ένταξη χωρών (όπως των Δυτικών Βαλκανίων) καθίσταται αβέβαιη με πιθανές νέες εστίες τριβής και εντάσεων.

5.1. Η Στρατηγική Πυξίδα της ΕΕ

Μέσα σε αυτό το κλίμα, ιδιαίτερη σημασία αποκτά η απόφαση της ΕΕ να υλοποιήσει το πρόγραμμα Στρατηγική Πυξίδα με το οποίο σχεδιάζει να αποκτήσει ένα επιχειρησιακό μηχανισμό παρέμβασης στις γεωπολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις που την αφορούν. Στην πορεία, αναμένεται να λυθούν πολλά ζητήματα τα οποία επί του παρόντος είναι ασαφή, όπως για παράδειγμα η σχέση της με το ΝΑΤΟ, η υποχρεωτική ένταξη σε αυτήν των χωρών που δεν ανήκουν στο ΝΑΤΟ, καθώς και η σχέση των ευρωπαϊκών χωρών του ΝΑΤΟ που δεν είναι μέλη της ΕΕ (όπως Βρετανία και Νορβηγία).

Ανεξάρτητα όμως από την διευθέτηση διαδικαστικών θεμάτων, η νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται επιφυλάσσει νέες πρωτοβουλίες της ΕΕ σε τομείς από τους οποίους μέχρι σήμερα απείχε, όπως η παρέμβαση σε συγκρούσεις ή απειλές συγκρούσεων. Η προφανής συνέπεια θα είναι η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών σε όλα τα κράτη-μέλη και κατ’ επέκταση η άνοδος του δημόσιου χρέους για να τις χρηματοδοτήσει.

Κατά μία ενδιαφέρουσα σύμπτωση, οι παρενέργειες αυτών των εξελίξεων στην οικονομική δραστηριότητα της ΕΕ θα είναι παρεμφερείς με αυτές της πανδημίας, αν και θα έχουν μονιμότερο χαρακτήρα. Είναι προφανές ότι η επιστροφή σε ένα ψυχροπολεμικό περιβάλλον, θα μειώσει την απήχηση της παγκοσμιοποίησης και θα ενισχύσει τις πλησιέστερες περιφερειακές συναλλαγές.

Θα αυξήσει επίσης την αστάθεια στην παροχή υπηρεσιών, ενώ αντιθέτως τα προγράμματα εξοπλισμών θα ενισχύσουν την βιομηχανία και την μεταποίηση γενικότερα. Η τηλεργασία θα βρεθεί ότι είναι πολύ ασφαλέστερη και θα λάβει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις, ενώ οι ηλεκτρονικές συναλλαγές αυξημένης αξιοπιστίας θα αντικαταστήσουν πολλές διαδικασίες φυσικής παρουσίας και διεκπεραίωσης. Η στρατηγική μείωσης της ευρωπαϊκής εξάρτησης από τα ενεργειακά προϊόντα της Ρωσίας, θα επιταχύνει την «Πράσινη Μετάβαση» αλλά και την «Ψηφιακή Μετάβαση» σύμφωνα με το σχέδιο NGEU.

5.2. Οι επιπτώσεις στην Ελλάδα

Στο ζήτημα της Στρατηγικής Πυξίδας, η πρωτοβουλία της ΕΕ να αποκτήσει κοινή αμυντική ισχύ για την προστασία των κρατών-μελών και της ευρύτερης ευρωπαϊκής περιοχής, η Ελλάδα πρέπει να συμμετάσχει εξαρχής και ολοκληρωμένα. Στόχος πρέπει να είναι η διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού μηχανισμού αμυντικής προστασίας έναντι οποθενδήποτε προερχομένων απειλών, συμμετρικών ή ασύμμετρων.

Ένας τομέας που χρήζει ειδικής αναφοράς είναι η αυξημένη ανάγκη αμυντικών δαπανών.

Πολύ πριν γίνει η εισβολή στην Ουκρανία και η ΕΕ αποφασίσει για την υλοποίηση της Στρατηγικής Πυξίδας, στην Ελλάδα είχε ενσκήψει ο παράγων της τουρκικής απειλής σε κλίμακα πολύ αγριότερη από την συνήθη των προηγούμενων χρόνων. Αποκορύφωμα υπήρξε η απόπειρα μαζικών εισροών στα χερσαία σύνορα της Θράκης, καθώς και η αμείωτη πολεμική ρητορική για μία υπέρ της Τουρκίας αναθεώρηση των Συνθηκών που διέπουν το καθεστώς των νησιών. Σε αυτό το περιβάλλον πιστεύουμε ότι η Ελλάδα πρέπει να διατηρεί μια αξιόμαχη δύναμη αποτροπής και να προβαίνει σε όσους εξοπλισμούς θα την καθιστούν σύγχρονη και αποτελεσματική. Οι εξοπλισμοί πρέπει όμως να υπόκεινται σε δύο κανόνες:

Πρώτον, οι πόροι που θα χρηματοδοτήσουν τους εξοπλισμούς να αντλούνται από μια εύρωστη οικονομία, ώστε να μην οδηγούν σε εκτίναξη του χρέους με κίνδυνο η χώρα να περιέλθει εκ νέου σε καθεστώς δανειακής εποπτείας και να αποδυναμωθεί η αίσθηση εθνικής κυριαρχίας.

Δεύτερον, για να στελεχωθεί η δύναμη αποτροπής με επάρκεια και αξιοπιστία, χρειάζονται πολιτικές συγκράτησης του νέου ανθρώπινου δυναμικού στην Ελλάδα και κίνητρα παλιννόστησης σε όσους μετανάστευσαν για εργασιακούς και ασφαλιστικούς λόγους.

Τρίτον, προκειμένου να είναι η αποτροπή αποτελεσματική, πρέπει να αναπτυχθεί σε ένα εγχώριο οικοσύστημα σύγχρονης τεχνολογίας και υψηλής παραγωγικότητας με συμβάσεις μεταφοράς τεχνογνωσίας και κοινοπραξίες επιχειρήσεων. Μόνο έτσι μπορεί η χώρα να διασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό τον ανεφοδιασμό από εγχώριες πηγές παραγωγής και σε κρίσιμες περιόδους να μπορεί να μειώνει την εξάρτηση σε στρατιωτικό υλικό από τρίτα κράτη.
Στο ζήτημα της ενεργειακής απεξάρτησης, η Ελλάδα μπορεί να ανταποκριθεί με ένα πλέγμα πολιτικών και υποδομών που θα περιλαμβάνουν:

1. Εντατική επέκταση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με ανανεώσιμες μορφές (αέρας, ήλιος, θάλασσα, υδροηλεκτρικά)

2. Αξιοποίηση κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Μεσογείου ως συμπληρωματικών καυσίμων με συγκεκριμένο ορίζοντα βαθμιαίας απόσυρσης από το ενεργειακό ισοζύγιο.

3. Διατήρηση ορισμένων λιγνιτικών μονάδων ως στρατηγική εφεδρεία σε περιπτώσεις αυξημένης ενεργειακής πίεσης και εκτάκτων αναγκών.

4. Κατασκευή δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας που θα διευκολύνουν την ένταξη ενεργειακών κοινοτήτων στο εθνικό σύστημα.

5. Προσαρμογή των δικτύων μεταφοράς/ διανομής φυσικού αερίου, ώστε να μπορούν να υποδεχθούν βιομεθάνιο και - σε επόμενο στάδιο - πράσινο υδρογόνο.

5.3. Το νέο κύμα πληθωρισμού

Ο περιορισμός τροφοδοσίας των ευρωπαϊκών οικονομιών με φυσικό αέριο από την Ρωσία, προκάλεσε μεγάλη αύξηση στις τιμές του και συνακόλουθα στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας που σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται σε αυτό το είδος καυσίμου. Εναλλακτικές προμήθειες φυσικού αερίου (π.χ. από τις ΗΠΑ) αδυνατούν να καλύψουν με επάρκεια τις ελλείψεις, ενώ η αναζήτηση διαφορετικών καυσίμων ή πηγών (πχ ΑΠΕ) θα είναι μια αργή διαδικασία. Ανάλογες πληθωριστικές πιέσεις εντοπίστηκαν και στην εμπορία πετρελαίου, πλην όμως η ύπαρξη πολλών εναλλακτικών δυνατοτήτων προμήθειας περιόρισε την έξαρση των τιμών. Εξίσου όμως απειλητικά κύματα πληθωρισμού προκλήθηκαν σε πρώτες ύλες και βασικά είδη διατροφής, με συνέπεια να σημειωθούν ανατιμήσεις και ελλείψεις σε διεθνή κλίμακα.

Ένα σύγχρονο σοσιαλδημοκρατικό πλαίσιο αντιμετώπισης των φαινομένων αυτών, θα βασίζεται σε παρεμβάσεις καθολικής αναβάθμισης της παραγωγής, του επιχειρηματικού κλίματος και του εργασιακού περιβάλλοντος, ταυτόχρονα με τον τερματισμό της εξάρτησης της ενεργειακής τροφοδοσίας από μία μόνο πηγή ή χώρα. Δηλαδή, μια συνολική ανασύνταξη του μοντέλου παραγωγής και διανομής της απαιτούμενης ενέργειας και των υποδομών διασύνδεσης.

Φυσικά, μία τέτοια πολιτική παίρνει χρόνια για να ολοκληρωθεί και να αποδώσει. Μέχρι τότε χρειάζονται χειρουργικές δημοσιονομικές επεμβάσεις στις τιμές των καυσίμων (κυρίως με μείωση των ειδικών φόρων), καθώς και στήριξη του εισοδήματος των πιο ευάλωτων ομάδων που διαφορετικά θα στερηθούν το αγαθό της ενέργειας και θα περιθωριοποιηθούν ακόμα περισσότερο. Χρειάζεται όμως και χρήμα και είναι προφανές ότι η ορθή κλίμακα διαχείρισης είναι τα εργαλεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δευτερευόντως οι εθνικές πολιτικές κάθε κράτους χωριστά.

Όπως τα έργα ενεργειακής μετάβασης χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης, έτσι και τα δημοσιονομικά εργαλεία αντιμετώπισης της ενεργειακής κρίσης πρέπει να αντλήσουν πόρους από ένα ανάλογο ευρωπαϊκό μηχανισμό. Το πλεονέκτημα θα είναι ότι αφενός μεν η ΕΕ θα έχει αποφασιστικό λόγο για την χρηματοδότηση, περιορίζοντας σπατάλες και κακοδιαχείριση από τα διάφορα κράτη. Θα ξέρει επίσης πότε, πού και σε ποιους πρέπει να σταματήσει η χρηματοδότηση, αποφεύγοντας έτσι την αναζωπύρωση του στασιμοπληθωρισμού σε διάφορες χώρες.

5.4. Ενεργειακή κρίση και ελλείψεις στην Ελλάδα

Με την απειλή του στασιμοπληθωρισμού, η εύθραυστη ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας υφίσταται νέο συντριπτικό πλήγμα, ενώ οι προσπάθειες των επιχειρήσεων να ορθοποδήσουν μετά από τρία χρόνια πανδημίας και άλλα οκτώ χρόνια κρίσης είναι ξανά μετέωρες.

Η σημερινή κατάσταση είναι δύσκολη και κανείς δεν μπορεί ρεαλιστικά να εξαλείψει όλες τις συνέπειες της σε σύντομο χρόνο. Όσοι το επιχειρούν και τάζουν αλόγιστα προς όλες τις κατευθύνσεις ότι κατέχουν την λύση στα προβλήματα τους είτε είναι δημαγωγοί χωρίς να νιώθουν την ευθύνη να αιτιολογήσουν την πολιτική τους, είτε αγνοούν το μέγεθος και την ένταση των προβλημάτων που πλήττουν την οικονομία μας.

Όμως ακόμα και αν δεν μπορούμε να ανατρέψουμε στο σύνολο της την αρνητική κατάσταση, μπορούμε σίγουρα να κάνουμε δύο πράγματα:

Πρώτον, να μετριάσουμε τις συνέπειες της για τις ευρείες κατηγορίες των λαϊκών στρωμάτων, τους μισθωτούς και συνταξιούχους, τις μικρές επιχειρήσεις και γενικά τα νοικοκυριά που πλήττονται με σφοδρότητα από την ακρίβεια.

Δεύτερον, με τις αποφάσεις μας να βοηθήσουμε το βάρος προσαρμογής να κατανεμηθεί κυρίως σε όσους ωφελούνται από τις εξελίξεις και έχουν την ευκαιρία ακόμα και μέσα στην κρίση να αυξάνουν τα κέρδη τους και να πολλαπλασιάζουν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα και τον πλούτο τους.

Στόχος μας είναι ένας δίκαιος μηχανισμός που φορολογεί τα υπερκέρδη των λίγων που επωφελούνται επιδέξια από την κρίση και χρηματοδοτεί τις ζημιές των πολλών και ανήμπορων να αντιδράσουν στην επέλαση της.

Ταυτόχρονα, πρέπει όμως να σχεδιάσουμε και στρατηγικές επιλογές για την ενεργειακή επάρκεια και τροφοδοσία της χώρας, αναθεωρώντας αρκετές επιπόλαιες και μη-ρεαλιστικές κατευθύνσεις που είχαν τεθεί τα προηγούμενα χρόνια χωρίς κανένα δημόσιο διάλογο και συναίνεση.

α. Βραχυπρόθεσμα μέτρα

1. Μείωση των ειδικών φόρων στα καύσιμα για να ελαττωθεί η τελική τιμή καταναλωτή, να μειωθεί ο πληθωρισμός και να περιοριστεί η διάβρωση της αγοραστικής δύναμης.

2. Μείωση ΦΠΑ σε επιλεγμένα είδη ευρείας κατανάλωσης, ιδιαίτερα στον τομέα διατροφής.

3. Ενίσχυση του εισοδήματος των πιο ευάλωτων ομάδων, καθώς και του κατώτερου μισθού.

4. Εκστρατεία εξοικονόμησης ενέργειας στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις με αυτοπεριορισμό της κατανάλωσης. Κίνητρα και ελαφρύνσεις για την μειωμένη κατανάλωση.

5. Υψηλή φορολογία στα υπερκέρδη των παρόχων ηλεκτρικής ενέργειας και με τα έσοδα χρηματοδότηση μείωσης των ειδικών φόρων.

β. Μεσοπρόθεσμα μέτρα

1. Ενίσχυση της ενεργειακής αυτονομίας της χώρας με επέκταση και διασύνδεση ανανεώσιμων πηγών.

2. Μείωση της εξάρτησης από χώρες και εταιρείες με μονοπωλιακή συμπεριφορά.

3. Διάδοση της αυτοπαραγωγής ενέργειας σε μικρή και μεσαία κλίμακα παραγωγικής δραστηριότητας. (Σπίτια, μικρές επιχειρήσεις, καλλιέργειες)

4. Ώθηση στην παραγωγή μηχανημάτων ΑΠΕ με κίνητρα/υποδομές και επενδύσεις που στόχο έχουν την αύξηση της Εγχώριας Προστιθέμενης Αξίας.

5. Άμεση κατασκευή δικτύων μέσης τάσης για την διασύνδεση της ηλεκτροπαραγωγής.

6. Διατήρηση επιλεγμένων λιγνιτικών μονάδων ως ψυχρής εφεδρεία στο σύστημα μέχρις ότου ολοκληρωθεί η διαδικασία Πράσινης Μετάβασης.

7. Για να μετριαστεί ο αντίκτυπος των υψηλών τιμών καυσίμων στην τιμή ηλεκτρικής ενέργειας, προτείνεται η κατάργηση της καθολικής κάλυψης ζήτησης μέσω του Χρηματιστηρίου Ενέργεια (Target model) και η επανεξέταση του ρόλου του συνολικά.